لون ، وكون ، واعتقاد ، وإرادة. وثانيها : أن يبيّن (١) جنسا من جنس كقولنا : جوهر ، وسواد ، وحياة ، وتأليف. وثالثها : أن يبيّن عينا من عين كقولنا : عالم ، وقادر ، وأسود ، وأبيض.
البحث في الحقيقة والمجاز (٢)
وينقسم المفيد من الكلام إلى ضربين : حقيقة ومجاز. فاللّفظ الموصوف بأنّه حقيقة هو ما أريد به ما وضع ذلك اللّفظ لإفادته إمّا في لغة ، أو عرف ، أو شرع. ومتى تأمّلت ما حدّت به الحقيقة (٣) وجدت (٤) ما ذكرناه أسلم وأبعد من القدح (٥). وحدّ المجاز (٦) هو اللّفظ الّذي أريد به ما لم يوضع لإفادته في لغة ، ولا عرف ، ولا شرع.
ومن حكم الحقيقة وجوب حملها على ظاهرها إلاّ (٧) بدليل. والمجاز بالعكس من ذلك ، بل يجب حمله على ما اقتضاه الدليل. والوجه في ثبوت هذا الحكم للحقيقة أنّ المواضعة قد جعلت ظاهرها للفائدة المخصوصة ، فإذا خاطب الحكيم قوما بلغتهم وجرّد كلامه عمّا يقتضى
__________________
(١) ج : نتبين.
(٢) اين عنوان از مصحح است ، ودر هيچيك از نسخ نيست ، تنها در حاشيه نسخه الف است « في الحقيقة والمجاز ».
(٣) ب : ـ به الحقيقة ، ج : + و.
(٤) ب : وحدث.
(٥) ج وب ونسخه بدل الف : القدوح.
(٦) ب : + و.
(٧) ج : لا.