الضّروريّات ولا حظها ، واستنتج منها النّظريّات. (شرح المواقف / ٢٨٤) وهو الاستعداد لحصول النّظريّات بحيث متى شاء استحضرها. (اللّوامع الإلهيّة في المباحث الكلاميّة / ٥٦) وهو استكمال النّفس بصورة متى شاء أحضرها. (مطلع الاعتقاد في معرفة المبدأ والمعاد / ٢٢) چون نفس تحصيل نظريات كند وبه مرتبه رسد كه هر گاه خواهد ، استحضار نظريات مكتسبه تواند كرد به سبب آنكه نظريات ، وى را مخزون شده باشد. نفس را در اين مرتبه يا نفس اين مرتبه را عقل بالفعل گويند به طريق مجاز (١). (گوهر مراد / ١١٠) العقل بالملكة ، المعقولات الثّانية. (٧٤٩) العقل بالملكة هو الّذي من شأنه إدراك المعقولات الأوّليّة ، أعني البديهيّة والعلوم الضّروريّة. (الألفين / ١١٥) هو الّذي استعدّ لحصول العلوم الضّروريّة لإدراك النّظريّات فصار له بتلك الأوّليّات ملكة الانتقال إلى النّظريّات. (كشف المراد / ١٧٩) هو استعداد لتحصيل النّظريّات بعد حصول الضّروريّات. (شرح المقاصد ٢ / ٤٣) هو حصول الضّروريّات من حيث تتأدّى إلى النّظريّات. (شرح المقاصد ٢ / ٤٤) العلم الضّروريّ الحاصل لهم (بني آدم) بلا اكتساب (هو) المسمّى عقلا بالملكة. (شرح |
|
المواقف / ٤) وهو أن يحصّل البديهيّات باستعمال الحواسّ في الجزئيّات وهو مناط التّكليف. (اللّوامع الإلهيّة في المباحث الكلاميّة / ٥٦) هو استكمال قوّة العقل الهيولانيّ. (مطلع الاعتقاد في معرفة المبدأ والمعاد / ٢٢) نفس را در اين مرتبه كه علوم ضروريّة وى را حاصل شده باشد امّا هنوز از علوم نظرى چيزى حاصل نكرده بود بلكه به سبب حصول ضروريات بالفعل استعداد انتقال به نظريات وى را بالفعل حاصل شده باشد نفس را در اين مرتبه ويا نفس اين مرتبه را عقل بالملكة گويند (٢). (گوهر مراد / ١١٠) العقل بالفعل ، العلم الضّروريّ ، المعقولات الأوّليّة ، العقل الهيولانيّ. (٧٥٠) العقل العمليّ هو الّذي يستنبط للنّفس آراء جزئيّة هي مبادىء الأفعال ، اختياريّة صناعيّة أو غير صناعيّة ، من آراء كليّة ، هي قضايا أوّليّة أو مشهورة أو تجربيّة. (تلخيص المحصّل / ٥٠٠) الّذي يدبّر مصالح النّوع والأشخاص. (قواعد العقائد للطّوسي / ٢٧) هو الّذي من شأنه الاستعداد المحض من غير حصول علم ضروريّ أو كسبيّ. (كشف المراد / ١٧٩) يطلق على القوّة الّتي باعتبارها يحصل التّمييز |
__________________
(١) ـ ربّما حصّلت النّفس علوما نظريّة مكتسبة بحيث بلغت مرتبة يمكنها استحضار تلك النّظريّات المكتسبة متى شاءت لأجل كونها مخزونة عند النّفس. فالنّفس في هذه المرتبة أو نفس هذه المرتبة تسمّى العقل بالفعل مجازا.
(٢) ـ إنّ النّفس في المرتبة الّتي حصلت لها من العلوم الضّروريّة ولكن لم يحصل لها شيء من العلوم النّظريّة إلّا أنّ لها بسبب حصول تلك الضّروريّات استعداد الانتقال إليها بالفعل فالنّفس في هذه المرتبة ، أو هذه المرتبة نفسها تسمّى عقلا بالملكة.