لطيفة ، فينتبه الكلّ لله تعالى عقيب ذلك ، فذلك التنبيه من الله تعالى بوسيلة الروح الأخفى ، وهذا الذهول عن الحضرة الصمدية لعامة الأولياء أو لعامة المؤمنين. فأمّا الأنبياء وكبار الأولياء فإنّ أسرارهم قلّما يلتفت عن الأعلى إلى الأسفل ، وهم الذين قال الله فيهم : (وَيَخْشَوْنَهُ وَلا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللهَ) (١) وفيهم أيضا : «إنّ لله عبادا لو حجبوا عن الله طرفة عين في الدنيا والآخرة لارتدّوا» (٢).
اعلم أنّ ثمة روحا آخر ألطف من هذه الأرواح كلها وهي لطيفة داعية لهذه الأطوار إلى الله ، وهذا الروح لا يكون لكلّ واحد بل هو للخواص. قال الله تعالى : (يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ) (٣) وهذا الروح ملازم عالم القدرة مشاهد عالم الحقيقة ، لا يلتفت إلى خلقه قط. واعلم أيضا أنّ من قال هذه الأطوار من النفس إلى آخرها كلها شيء واحد لا يلتفت إلى قوله.
فائدة :
الفرق بين السّرّ والعقل أنّ العقل نور روحاني ومقامه في جانب السّر ، إلاّ أنّ السّر ميّال إلى الأعلى والعقل ميّال إلى الدنيا والآخرة. ومن هنا فإنّ بعضهم يقول : العقل نوعان : نوع ينظر إلى أمر الدنيا ، ونوع يرى أمر الآخرة.
ويرى بعضهم بأنّ مقرّ العقل الذي ينظر إلى أمور الآخرة في القلب ، وأنّ مقرّ العقل الذي ينظر إلى أمور الدنيا في الدماغ. ومكان عمل كلّ منهما في الصّدر. ويقول شيخ الشيوخ : العقل لسان الروح وترجمان البصيرة ، والبصيرة للروح بمثابة القلب ، والعقل بمثابة اللسان. وهذا العقل هو عقل واحد وليس على ضربين (٤). وقد ورد في أخبار داود عليهالسلام أنّه سأل ابنه سليمان عليهالسلام : أين موضع العقل منك؟ قال : القلب لأنّه قالب الروح والروح قالب الحياة. انتهى ما في مجمع السلوك.
سرّ التّجلّيات : [في الانكليزية] Mystery of manifestations ، panentheism ـ [في الفرنسية] Mystere des manifestations ، panentheisme
هو شهود كلّ شيء في كلّ شيء ، وذلك بانكشاف التجلّي الأول للقلب فيشهد أحدية الجمعية بين الأسماء كلها ، لاتصاف كل اسم لجميع الأسماء لاتحادها بالذات الأحدية ، وامتيازها بالتعيّنات التي تظهر في الأكوان التي هي صورها ، فيشهد كلّ شيء في كلّ شيء.
سرّ الحال : [في الانكليزية] Mystery of the divine will ـ [في الفرنسية] Mystere de la volonte divine
ما يعرف من مراد الله فيها.
سرّ الحقيقة : [في الانكليزية] Mystery of the True ـ [في الفرنسية] Mystere du Vrai
ما لا يفشى من حقيقة الحقّ في كل شيء.
سرّ الربوبية : [في الانكليزية] Mystery of divinity ـ [في الفرنسية] Mystere de la divinite
هو توقفها على المربوب لكونها نسبة لا
__________________
(١) الأحزاب / ٣٩.
(٢) لم نعثر على سند له في الكتب المعروفة.
(٣) غافر / ١٥.
(٤) وازينجا است كه بعضى گويند عقل بر دو نوع است نوعيست كه مى بيند بدان عقل امر دنيا را ونوعيست كه مى بيند بدان عقل امر آخرت را وبعضى مسكن آن عقل كه بدان تدبير كار آخرت مى كند در دل ميگويند ومسكن آن عقل كه بدان تدبير كارهاي دنيا كند در دماغ ميگويند وجايگاه كار هر دو در سينه است. وشيخ شيوخ ميگويد عقل زبان روح است وترجمان بصيرت وبصيرت مر روح را به مثابه دل است وعقل به مثابه زبان است واين عقل عقلى واحد است ليس على ضربين.