الزيج فيكتبون مواضع النجوم في أيام السنة طولا وعرضا ، واتصالاتها بعضها مع بعض ، وطالعها وفصولها ، والاجتماعات والاستقبالات والقرانات والخسوف والكسوف ورؤية الأهلّة وما اشبه ذلك ، كذلك في سراج الاستخراج. ويطلق التقويم أيضا على طول الكوكب ويسمونه بهت الكوكب أيضا. (١) وسيأتي في لفظ الطول.
وبالجملة فتقويم الكوكب عندهم قوس من فلك البروج محصورة بين أول الحمل ومكان الكوكب على التوالي. وفي التذكرة وتقويم الجوزهر قوس من فلك البروج بين أول الحمل ونقطة الرأس على التوالي. وفي شرح التذكرة للعلي البرجندي كما يطلق التقويم على القوس المذكورة كذلك يطلق على الحركة فيها.
التكاثف : [في الانكليزية] Thickening ـ [في الفرنسية] Epaiiement
يطلق على معان : منها الاندماج ومنها غلظ القوام وسيأتي في لفظ القوم ، وقد سبق في لفظ التخلخل. ومنها انتقاص حجم الجسم من غير أن ينفصل عنه جزء. فبقيد الانتقاص خرج التخلخل الحقيقي والنمو والسّن والزيادة الصناعية والورم إذ الجميع ازدياد. وبقيد من غير أن ينفصل عنه جزء خرج الذّبول والهزال والنقصان الصناعي ، وفيه بحث لأنّ رفع الورم عن الأجزاء الزائدة إمّا أن يكون بانفصال جزء عنه أولا ، فعلى الأول ينتقص حدّ الهزال وعلى الثاني حدّ التكاثف ، كذا ذكر العلمي في حاشية هداية الحكمة.
التكافؤ : [في الانكليزية] Antithesis ـ [في الفرنسية] Antithese
عند أهل البديع هو الطّباق كما سيأتى.
التّكدر : [في الانكليزية] Eye trouble ـ [في الفرنسية] Inflammation de l\'oeil
بالدال عند الأطباء هو رمد خفيف كما في بحر الجواهر. وفي الأقسرائي هو تسخّن وترتّب يعرض للعين فيشبه الرّمد وهو ليس بورم كالرّمد ، بل هو شيء يشبهه في أعراضه ويكون من أسباب خارجية كضربة أو سقطة أو شمس منحرة ومسخنة أو برد مكثّف ولا يلبث زمانا يمتدّ به.
التّكرير : [في الانكليزية] Repetition ، pleonasm ، ـ [في الفرنسية] Repetition ، pleonasme ،
بالراء هو ذكر الشيء مرة فصاعدا بعد أخرى وكذا التكرار كما يستفاد من المطول في تعريف الفصاحة. وفي الاتقان التكرير من أنواع إطناب الزيادة وهو أبلغ من التأكيد ، وهو من محاسن الفصاحة خلافا لبعض من غلط ، وله فوائد. منها التقرير وقد قيل الكلام إذا تكرّر تقرّر. ومنها التأكيد. ومنها زيادة التنبيه على ما ينفي التهمة ليكمل تلقّي الكلام بالقبول ومنه (وَقالَ الَّذِي آمَنَ يا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبِيلَ الرَّشادِ ، يا قَوْمِ إِنَّما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا مَتاعٌ) (٢) الآية ، فإنّه كرر فيه النداء لذلك. ومنها إذا طال الكلام وخشي تناسي الأول أعيد ثانيا توطئة له وتجديدا لعهده ، ومنه قوله تعالى (وَلَمَّا جاءَهُمْ كِتابٌ مِنْ عِنْدِ اللهِ) (٣) إلى قوله (فَلَمَّا جاءَهُمْ
__________________
(١) در لغت بمعنى راست داشتن وقيمت كردن است ودر اصطلاح منجمان عبارتست از دفترى كه مى نويسند در ان احوال ستارگان بعد از برآوردن آنها از زيج پس مى نويسند در ان دفتر مواضع ستارگان را در روزهاى يك سال در طول وعرض واتصالات ايشان را با يكديگر وطالعها وفصول واجتماعات واستقبالات وقرانات وخسوف وكسوف ورؤيت اهلّه ومانند آن كذا في سراج الاستخراج وتقويم را نيز اطلاق كنند بر طول كوكب وآن را بهت كوكب نيز گويند.
(٢) غافر / ٣٨ ـ ٣٩.
(٣) البقرة / ٨٩.