التقسيم المسلسل : [في الانكليزية] Succeive division (a kind of organization inside the stanzas of a poem) ـ [في الفرنسية] Division succeive (jeu a l\'interieur des strophes d\'un poeme)
عند الشعراء هو أن يؤتى بشيء في المصراع الأول ثم في المصراع الثاني يصفه بثلاثة أوصاف. ثم في البيت الثاني يعيد تلك الصفات في المصراع الأول منه ، ثم يذكر نتيجة تلك الصفات في المصراع الثاني للبيت الثاني ، وهكذا حتى نهاية القطعة الشعرية. ومثاله فيما يلي : لقد أعطاني ثلاثة أشياء كل من وجه وسالف وشعر الحبيب
الأول : الحيلة ، الثاني : الدلال ، الثالث : الهوى ، وقد حوّلني كل من الحيلة والدلال والهوى إلى ثلاث حالات :إحداها : أسير ، وثانيها : عاجز ، وثالثها : مجنون.
والآن تعال انظر إلى الأسير والعاجز والمجنون فسترى الأول ملاك والثاني انسان والثالث حوراء (١)
التّقطير : [في الانكليزية] Distillation ، distilling ـ [في الفرنسية] Distillation
هو أن يوضع الشيء في القرع ويوقد تحته فيصعد ماء إلى الأنبيق ويجتمع فيه. والتصعيد بمثله. وتقطير البول هو أن يخرج البول قليلا في مرات مع الإرادة المطلقة ، وهو حالة بين العسر والاسترسال ، كذا في بحر الجواهر.
التّقطيع : [في الانكليزية] Scanning ، scansion of the verse ـ [في الفرنسية] Scansion des vers
كالتصريف هو عند أهل العروض عبارة عن وزن الكلام بميزان أحد بحور الشعر المقررة المعروفة ، فكلّما طابق وزن أحد البحور فهو كلام موزون ، وما لم يطابق وزن بحر من البحور فهو كلام غير موزون ، ويعتبر في التقطيع عدد الحروف والحركات والسكنات ، وخصوصية بعض الحروف كأن يكون أصليا أو زائدا ، وخصوصية الحركة كالفتحة والضمة والكسرة ليست معتبرة ، ولكن المهم مكان الحركات والسكنات فمثلا : بلبل وزبرج لهما وزن واحد.
وإن كان في الصرف الأمر يختلف. وكذلك كل حرف يتلفّظ به فهو معتبر وإن لم يكتب ، فنون التنوين مثلا يكتبها أهل العروض لأنّها محسوبة في الوزن ، ولكي لا يقع الخطأ بعدم حسابها.
__________________
مثال بى ذكر عدد.
زان رخ وزلف تو نياميزد |
|
روز وشب آشكار ميبينم |
وخلط آنست كه ترتيب را نگاهدارد وآميخته آرد مثاله.
قد وخد وخط تو هريك بحسن |
|
آفتاب ومشك ومرو راستين |
ونكس آنست كه موصوفات را به ترتيبى كه ذكر كرده باشد ايشان را بر عكس ترتيب آرد مثاله.
قد وخط رخت نياميزد |
|
مه ومشكست وسرو بستاني |
انتهى.
(١) نزد شعرا آنست كه در مصراع اوّل سه چيز بيارد ودر مصراع دوم مطلع ايشان را سه صفت كند ودر بيت دوم در مصراع اوّل آن هر سه صفت را بازگرداند ودر مصراع دوم بيت دوم قسم آن سه چيز ديگر آرد وهم برين نمط شعر را تمام كند مثاله.
سه چيز داد رخ وزلف وخط يار مرا |
|
يكى فريب دوم عشوه وسوم سودا |
فريب وعشوه وسوداى او مرا كردند |
|
يكى اسير دوم عاجز وسوم شيدا |
اسير وعاجز وشيداى او كنون بيني |
|
يكى پري ودوم مردم وسوم حورا |