الذي فيه التسبيغ يسمّى مسبغا بفتح الموحدة المشددة.
والتسبيغ في اللغة : الإتمام. إذن ، من هذه الزّيادة يقال : ذلك الجزء التامّ والمنقطع من زيادة أخرى. كذا في عروض سيفي وغيره ، ويسمّى التسبيغ أيضا إسباغا. كما في جامع الصنائع. (١)
التّسديس : [في الانكليزية] To make something hexagonal ـ [في الفرنسية] Rendre hexagonal
جعل الشيء مسدّس الزّوايا ، وفي اصطلاح المنجّمين وقوع النّجم بالبرج الثالث لنجم آخر ، كما في المنتخب ويجيء في لفظ النظر. (٢)
التّسكين : [في الانكليزية] Declinaison ، conjugation ـ [في الفرنسية] Declinaison ، conjugaison
كالتصريف وفي اللغة الفارسيّة : آرام دادنست : أي إعطاء السّكينة. وفي اصطلاح أهل الرمل : وضع كلّ شكل في مكانه وفقا لترتيب مخصوص ، وتسكينات الأشكال في علم الرمل كثيرة ، مثلما يسمّى التسكين الوضعي تسكين الحكيم أيضا. وهي بهذا الترتيب.
لحيان ، قبض الداخل ، قبض الخارج ، جماعت ، فرح ، عقله ، أنكيس ، حمرة ، بياض ، نصرة الداخل ، عتبة الخارج ، نقي الخد ، عتبة الداخل ، اجتماع ، طريق ، وكذلك تسكين العدد ، وتسكين اليوم والأسبوع والشهر والسنة ، وتفصيل ذلك مكتوب في كتب الرمل. (٣)
التّسلسل : [في الانكليزية] Chronological order ، succeion ، chain ـ [في الفرنسية] ordre chronologique ، succeion ، enchatnement
في اللغة الفارسية : الاتّصال وأن يجري الماء سائغا في الحلق (٤). كما في المنتخب.
وعند المحدّثين عبارة عن توارد رجال إسناد الحديث واحدا فواحدا على حالة وصفة واحدة عند رواية ذلك الحديث ، سواء كانت تلك الصفة للرواة قولا أو فعلا أو قولا وفعلا معا ، أو كانت للإسناد في صيغ الأداء أو متعلّقة بزمن الرواية أو مكانها. وصيغ الأداء سمعت وحدّثني وأخبرني وقرأت عليه وقرئ عليه وأنا أسمع ونحوها ، وهذا ما عليه الأكثرون. وقال الحاكم (٥) ومن أنواعه أنّ ألفاظ الأداء من جميع الرواة دالة على الاتصال. وإن اختلفت فقال بعضهم سمعت وبعضهم أخبرنا وبعضهم أنبأنا.
وأنواع التسلسل كثيرة خيرها ما فيه دلالة على الاتّصال وعدم التّدليس. والحديث الذي توارد رجال إسناده واحدا فواحدا على حالة واحدة إلخ يسمّى مسلسلا ، فالتسلسل بالحقيقة صفة
__________________
(١) وتسبغ در لغت تمام كردن است پس ازين زيادتي گويا كه ان جزء تمام ومنقطع مى شود از زيادتي ديگر كذا في عروض سيفي وغيره وتسبيغ را اسباغ نيز نامند كما في جامع الصنائع.
(٢) شش گوشه كردن وشش كردن ودر اصطلاح منجمين واقع شدن ستاره ببرج سيوم از ستاره ديگر كما في المنتخب ويجيء في لفظ النظر.
(٣) در لغت آرام دادنست. ودر اصطلاح اهل رمل بمعني جاي دادن هر شكل است بترتيب مخصوص وتسكينات اشكال در علم رمل بسيار است چنانچه تسكين وضعي كه آن را تسكين حكيم نيز گويند وآن بدين ترتيب لحيان قبض الداخل قبض الخارج جماعت فرح عقله انكيس حمره بياض نصرة الداخل عتبة الخارج نقي الخد عتبة الداخل اجتماع طريق وچنانچه تسكين عدد وتسكين روز وهفته وماه وسال كه تفصيلش در كتب رمل مذكور است.
(٤) بمعني پيوسته وروان شدن آب در گلو است.
(٥) هو محمد بن عبد الله بن حمدويه بن نعيم الضبي ، الطهماني النيسابوري المعروف بالحاكم ويعرف أيضا بابن البيّع ، أبو عبد الله. ولد بنيسابور عام ٣٢١ هـ / ٩٣٣ م. وتوفي عام ٤٠٥ هـ / ١٠١٤ م. من أكابر حفاظ الحديث. تولى القضاء. له مصنفات هامة في الحديث ورجاله. الاعلام ٦ / ٢٢٧ ، طبقات السبكي ٣ / ٦٤ ، وفيات الاعيان ١ / ٤٨٤ ، غاية النهاية ٢ / ١٨٤ ، ميزان الاعتدال ٣ / ٨٥ ، لسان الميزان ٥ / ٢٣٢.