وروده لأكبادنا من قبيل الأول لأنه عند وروده إليها يخلع الصورة الغذائية ويلبس الصورة الخلطيّة. والتغيّر الحاصل للدواء عند وروده إلى أبداننا من قبيل الثاني فإنّه عند وروده إليها يتغيّر منها كيفيته وصورته النوعية باقية هكذا في بحر الجواهر.
التّغيير : [في الانكليزية] Modification of a term ـ [في الفرنسية] Modification d\'un terme
كالتصريف وهو عند البلغاء أن يحوّل الشاعر لفظا عن صورته الأصلية إلى صورة أخرى كي يستقيم وزن البيت أو القافية ، كما فعل أبو شكور سلمي من أجل القافية في البيت التالي ، غيّر كلمة نيلوفر إلى نيلوفل : إنّ ماء العنب وماء النيلوفر يدلاّني إلى عبير ومسك.
وهذا من العيوب. وأمّا إذا أشير إلى ذلك التغيير فلا يعود عيبا. وربما يزداد لطفا ومثاله :
دع عنك هذه المعارف المليئة بالحيل والمكر |
|
ولا تجعل يا شيخ رأسنا أحمق. |
لقد أخطأت في هذا المعنى حين قلت |
|
إنّ ذقن حبيبنا تفاحة |
وقال سيو بدلا من سيب لتناسب القافية في كاليو.
كما في مجمع الصنائع. (١)
التّفاهة : [في الانكليزية] Insipidity ، tastelene ـ [في الفرنسية] Insipidite
بفتح التاء تطلق على معنيين : أحدهما عدم الطعم كما في الأجسام البسيطة وتسمّى هذه تفاهة حقيقية ، والمتصف بها يسمّى تفها بكسر الفاء ومسيخا بالخاء المعجمة. وثانيهما كون الجسم بحيث لا يحس طعمه لكثافة أجزائه واكتنازه ، فلا يتحلل منه ما يخالط الرطوبة اللعابية اللسانية الخالية في نفسها عن الطعوم كلها كالحديد وغيره ، فإذا احتيل في تحليله أحسّ منه طعم قوي حاد كما يزنجر الصفر أي يجعل الصفر زنجارا وأجزاء صغارا ، وهذه تسمّى تفاهة غير حقيقية وتفاهة حسّية.
فائدة :
قد توهم أنّ المعدود في الطعوم هو التفاهة بالمعنى الأول أي الحقيقية وإنّما عدوها منها كما عدّت المطلقة في الموجهات ، ولذلك تركها الإمام الرازي فقال : بسائط الطعوم ثمانية ، وذكر بعضهم أنّ المعدود فيها هو التفاهة الغير الحقيقية فإنّها طعم بسيط والتوضيح في شرح المواقف في بحث المذوقات.
التّفتّت : [في الانكليزية] Disintegration ، crumbling ـ [في الفرنسية] Desagregation ، effritement
بالتاء المثناة الفوقانية كالتصرّف عند الأطباء يطلق على تفرّق اتّصال واقع في عرض العظم بشرط أن يكون التفرّق إلى أجزاء صغار ، ويسمّى مفتّتا أيضا ، كذا في شرح القانونجة. وفي الأقسرائي تفرّق الاتّصال الواقع في العظم أو الغضروف إذا كان تفريقه إلى أجزاء صغار يسمّى مفتتا انتهى. وعلى إفناء الحرارة الرطوبة الثالثة في الدقّ كما في بحر الجواهر. والمفتت يطلق أيضا على دواء يصغر أجزاء الخلط
__________________
(١) نزد بلغاء آنست كه شاعر لفظ را از صورتي كه دارد بصورتي ديگر گرداند تا وزن بيت يا قافيه درست گردد چنانچه ابو شكور سلمي جهت قافيه درين بيت نيلوفر را به نيلوفل تغيير داده.
آب انگور وآب نيلوفل |
|
مر مرا از عبير ومشك بدل |
واين از عيوب است اما اگر اشارتي بدان تغيير رود از عيب دور گردد وبلطافت نزديك شود مثاله.
برو معرفتهائى پر از ريو |
|
سر ما را مكن اي شيخ كاليو |
غلط كردم درين معني كه گفتم |
|
زنخدان نگار خويش را سيو |
سيب را سيو گفته با كاليو قافيه ساخته كما في مجمع الصنائع.