(تقسيم هفتم)

اسم يا جامد است يا مشتقّ ، وآن را سه گونه تعريف است :

١ ـ «جامد» اسمى است كه از فعل گرفته نشده ، و «مشتقّ» اسمى است كه از فعل گرفته شده ، ودر مصدر ثلاثى مجرد اختلاف است ، كوفيّين گفته اند : مصدر از فعل گرفته شده ، بصريّين گفته اند : فعل از مصدر گرفته شده ، ولى در مصدر غير ثلاثى مجرد ومصدر ميمىّ اختلافى نيست كه از فعل گرفته شده.

٢ ـ «جامد» اسمى است كه بر ذات دلالت نمايد ، وذات غير صفت وفعل را گويند ، مانند «انسان ، حيوان ، ارض ، سماء ، ماء ، تراب ، شجر ، حجر ، خشب ، كوكب ، و» مشتقّ اسمى است كه بر حدث دلالت كند ، يا بر چيزى كه حدث به آن نسبت داده شده ، مانند «علم ، ارادة ، بخل ، ضرب ، اكل» ومانند «عالم ، مضروب ، صبّار ، اجمل ، حسن» كه علم وضرب وصبر وجمال وحسن به آنها نسبت داده شده ، وحدث هرصفت وفعلى را گويند ، ودر اصطلاح اسم ذات را «اسم عين» واسم حدث را «اسم معنى» نيز ميگويند.

٣ ـ «جامد» اسمى است كه هيئت ومادّه اش با هم يك معنى داشته باشد ، و «مشتقّ» اسمى است كه مادّه اش بر معنائى ، وهيئتش بر معنائى دلالت كند ، ومصدر نيز اين گونه است ، چنانچه بيان خواهد شد ، ومشهور آن است كه مصدر ثلاثى مجرّد اصل مشتقّات است نه از مشتقّات ونزد ما اصل مشتقّات مادّه مجرّد از هيئت است (مثلا : ض ، ر ، ب) ، ومادّه با هرهيئتى باشد از مشتقّات است ، زيرا اصل آن است كه در همه